Zarzut potrącenia po nowelizacji KPC. Co warto wiedzieć?
Strona pozwana w postępowaniu sądowym ma kilka sposobów obrony przed żądaniem ujętym w pozwie, a jednym z nich jest skorzystanie z zarzutu potrącenia. Istota tej instytucji prawa procesowego polega na żądaniu przez pozwanego oddalenia powództwa w całości lub w części z powołaniem się na okoliczność, że roszczenie objęte żądaniem pozwu wygasło wskutek potrącenia. Ustawa z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw wprowadza nowe regulacje prawne dotyczące tej instytucji.
Zgodnie z dodanym art. 2031 §1 Kodeksu postępowania cywilnego, „podstawą zarzutu potrącenia może być tylko wierzytelność pozwanego z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda, chyba że wierzytelność pozwanego jest niesporna lub uprawdopodobniona dokumentem niepochodzącym wyłącznie od pozwanego”. Z kolei w myśl §2 tego przepisu, „pozwany może podnieść zarzut potrącenia nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna”. Natomiast zgodnie z §3 art. 2031 Kodeksu postępowania cywilnego, „zarzut potrącenia może zostać podniesiony tylko w piśmie procesowym. Do pisma tego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące pozwu, z wyjątkiem przepisów dotyczących opłat”.
Z komentowanego przepisu wynika zatem, że pozwany będzie mógł żądać pomniejszenia dochodzonego przez powoda roszczenia o sumę, jaką winien jest mu powód, lecz jedynie w sytuacji, gdy:
- wierzytelność pozwanego pochodzić będzie z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona pozwem;
- wierzytelność będzie niesporna, np. uznana;
- wierzytelność pozwanego będzie uprawdopodobniona dokumentem niepochodzącym wyłącznie od pozwanego, np. dokumentem wystawionym przez powoda.
Co również istotne dla strony pozwanej, możliwość podniesienia zarzutu potrącenia ograniczona zostanie terminem (Art. 2031 §2 Kodeksu postępowania cywilnego). Warto w tym miejscu podkreślić, że dotychczas podnoszenie zarzutu potrącenia nie było objęte prekluzją i mogło mieć miejsce nawet w postępowaniu apelacyjnym, na co wskazuje chociażby wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2005 r., III CK 540/05.
Ustawodawca w art. 2031 §3 Kodeksu postępowania cywilnego przewidział również wymóg co do formy zarzutu. Zgodnie z wprowadzonymi zmianami, zarzut potrącenia będzie mógł zostać podniesiony tylko w piśmie procesowym, do którego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące pozwu, za wyjątkiem przepisów odnoszących się do opłat. W obecnym stanie prawnym podniesienie zarzutu potrącenia przez pozwanego dopuszczalne jest również ustnie na rozprawie.
Z uwagi na powyższe przyjąć należy, że nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego wprowadzi daleko idące ograniczenie w możliwości podnoszenia zarzutu potrącenia przez pozwanego.
Wprowadzone przez ustawodawcę ograniczenia w możliwości podnoszenia zarzutu potrącenia mają przyśpieszyć postępowanie i zapobiec sytuacji podnoszenia fikcyjnych zarzutów tylko po to, by opóźnić moment wydania wyroku i odwlec obowiązek zapłaty. Z drugiej strony, wprowadzone ograniczenia mogą zwiększyć ilość spraw kierowanych do sądów, albowiem w sytuacji, gdy wierzytelność pozwanego nie spełni kryteriów opisanych w art. 2031 §1 Kodeksu postępowania cywilnego, pozwany w celu dochodzenia swoich praw będzie musiał wytoczyć własne powództwo.