27 lutego 2019 w Blog

Co to jest zachowek?

Pod enigmatycznym pojęciem zachowku, kryję się instytucja mająca za swoje główne zadanie ochronę i zabezpieczenie interesów osób najbliższych pominiętych przez spadkodawcę w testamencie. Zachowek został uregulowany w przepisach art. 991-1011 kodeksu cywilnego.

Istota zachowku i osoby uprawnione

Głównym motywem, jakim kierował się ustawodawca tworząc tą instytucję jest założenie, że każdy człowiek w razie śmierci posiada moralny obowiązek pozostawienia choćby części majątku swoim najbliższym. Zachowek polega na roszczeniu względem spadkobierców, powołanych do dziedziczenia o zapłatę określonej sumy pieniężnej zwanej zachowkiem. Obowiązek ten powstaje w chwili śmierci spadkodawcy i należy do długów spadkowych.

W rozumieniu przepisów obowiązującego prawa uprawnionymi do zachowku są:

  • zstępni;
  • małżonek;
  • rodzice spadkodawcy, jeśli byliby powołani do spadku z ustawy.

Kodeks cywilny zawiera katalog osób, którym nie przysługuje roszczenie o zachowek. Wśród nich należy wskazać:

  • osoby uznane za niegodne (traktowane tak jakby nie dożyły otwarcia spadku);
  • osoby, które zrzekły się dziedziczenia lub odrzuciły spadek przysługujący im z mocy ustawy (także traktowane tak jakby nie dożyły otwarcia spadku);
  • małżonek wyłączony od dziedziczenia w trybie artykułu 940 k.c., czyli w sytuacji, gdy spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu z winy małżonka i żądanie to okazało się uzasadnione;
  • osoby wydziedziczone przez spadkodawcę.

Trzeba pamiętać, że uprawnionymi do zachowku są także osoby, których udział w spadku nie pokrywa należnego im zachowku. Roszczenie powstaje z chwilą, gdy uprawniony nie otrzymał go w innej postaci, niż powołanie do dziedziczenia.

Zobowiązani na podstawie zachowku i jego wysokość

W świetle regulacji kodeksu cywilnego zobowiązanymi z tytułu zachowku są poniższe podmioty:

  • spadkobiercy powołani do dziedziczenia;
  • osoby, na rzecz których spadkodawca ustanowił zapis windykacyjny;
  • obdarowani darowizną doliczoną do spadku.

Wysokość zachowku jest określana w kwocie pieniężnej, którą determinują poniższe czynniki:

  • wysokość całego spadku;
  • wielkość udziału spadkowego, który przypadałby danej osobie przy dziedziczeniu ustawowym;
  • trwała niezdolność do pracy uprawnionego;
  • małoletniość uprawnionego zstępnego spadkodawcy.

Trzeba pamiętać, że uprawnionemu, który jest trwale niezdolny do pracy i małoletniemu zstępnemu należy się 2/3 udziału spadkowego, który przypadłby mu przy dziedziczeniu ustawowym. Pozostałym uprawnionym należy się ½ udziału spadkowego, który przypadałby im przy dziedziczeniu ustawowym.

Dziedziczenie roszczenia o zachowek

W świetle art. 1002 k.c., roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy. W sytuacji braku osób uprawnionych do dziedziczenia roszczenia o zachowek, roszczenie w tym zakresie wygasa, nie powodując zwiększenia uprawnień pozostałych osób uprawnionych z tytułu zachowku.

Odpowiedzialność uprawnionego do zachowku

Uprawniony do zachowku odpowiada za zachowek w stopniu ograniczonym do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek. Ponadto uprawniony odpowiada za zapisy i polecenia, jeśli jest powołany do dziedziczenia. W takim przypadku odpowiedzialność za zapisy i polecenia ogranicza się do wysokości nadwyżki przekraczającej wartość udziału spadkowego, stanowiącego podstawę do obliczenia należnego uprawnionemu zachowku.

Zmniejszenie zapisów i poleceń

Dodatkowo należy wskazać, że spadkobiercy, którzy są zobowiązani do zaspokojenia roszczenia pochodzącego z zachowku, mogą żądać stosunkowego zmniejszenia zapisów i poleceń w poniższych sytuacjach:

  • jeśli spadkodawca nie zostawił żadnych wskazówek w testamencie, to zapisy i polecenia zostaną zmniejszone w stosunku do ich wartości;
  • dalszy zapis i polecenie również podlegają stosunkowemu zmniejszeniu.

Przedawnienie

Nie można zapomnieć o przedawnieniu roszczeń z tytułu zachowku. W rozumieniu art. 1007 § 1 k.c., roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu. Ponadto roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem 5 lat od chwili otwarcia spadku.

Podstawa prawna:

art. 991-1011 – Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93).

Materiały zamieszczone na stronie internetowej Kancelarii Prawnej SQUARE mają charakter informacyjny i nie stanowią porady prawnej. Kancelaria Prawna SQUARE, ani jej pracownicy, nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne błędy lub braki w zamieszczonych materiałach oraz ewentualne działania podjęte w oparciu o takie materiały.
Osoby zainteresowane uzyskaniem porady prawnej lub informacji dotyczących kwestii poruszonych na stronie proszone są o skontaktowanie się bezpośrednio z Kancelarią Prawną SQUARE poprzez formularz kontaktowy, wiadomość e-mail lub telefonicznie na numer wskazany w stopce.

The materials and information posted on the SQUARE Legal website are provided for general information purposes only and do not constitute legal advice. SQUARE Legal and its employees are not responsible for any errors or deficiencies in the posted materials or information, and any actions taken based thereon.
Should you be interested in obtaining legal advice or information on issues discussed on the SQUARE Legal website, do not hesitate to contact us directly via phone, online contact form or e-mail.